Niet alle aardappelen zijn hetzelfde: de populaire knol biedt een grote variëteit en bijna geen andere plek is de thuisbasis van zoveel als de boerderij van Ellenbergs.
Karsten Ellenberg is een gepassioneerde aardappelteler. Op zijn boerderij in Barum teelt hij allerlei soorten. Daar legt hij zich toe op het behoud van oude rassen en kweekt hij ook zijn eigen rassen, die in tegenstelling tot de supermarktaardappelen verschillende eigenschappen hebben. In een interview vertelt hij over deze aardappelsoort, de meest populaire onder Duitsers, en geeft hij tips om ze in eigen tuin te kweken.
Aardappelen lijken een grote passie voor u en uw gezin te zijn. Hoe is het ontstaan?
Ik ben opgegroeid met aardappelen. Mijn vader teelde aardappelen en mijn grootouders voor hem. Aardappelen zijn altijd geweldig geweest, zowel voor de boerderij als voor ons gezin. Al met al zijn ze gemakkelijk te kweken en hebben ze een hoge opbrengst, zijn ze gemakkelijk op te bergen en valt er altijd wat geld te verdienen. En ze smaken sowieso goed.
Wanneer ben je je gaan toeleggen op de bijzondere aardappelsoorten?
In 1990 schakelden we over op biologische landbouw en eind jaren 90 begon ik oude te doen Aardappelrassen samen komen. We zagen toen dat mensen in het verleden gewoon de rassen kruisten. Daarna zijn we zelf een beetje gaan fokken. Dat was helemaal fascinerend. Als boer was zoiets als blauwe aardappelen mij totaal onbekend. En net zoals de verschillende soorten er anders uitzien, zijn ze natuurlijk ook verschillend van smaak. Vervolgens hebben we het ras aardappelen ontwikkeld.
Je hebt nu een enorme variëteit aan verschillende soorten aardappelen. Hoeveel zijn het er precies?
We hebben zo'n 150 variëteiten, waarvan er jaarlijks zo'n 35-40 variëteiten voor de verkoop worden geteeld. De rest wordt alleen meegenomen voor kweek en observatie en in het archief geplaatst zodat we er later naar kunnen verwijzen. We zijn dus praktisch onafhankelijk.
Natuurlijk hebben we ook een uitwisseling met genenbanken, bijvoorbeeld met de aardappelgenenbank in Groß Lüsewitz bij Rostock. Ik heb ook contact met Edinburgh, met de aardappelgenenbank daar. Het is een van de grootste van Europa. Ook heb ik contact met 's werelds grootste aardappelgenenbank in Lima, Peru. Ze hebben zeer interessante variëteiten. Dus daar houdt de diversiteit niet op.
Wat zijn de verschillen tussen de rassen bij zo'n grote variëteit?
De Europese variëteiten of de variëteiten die zo gangbaar zijn in de handel, verschillen slechts in geringe mate.
De oudere rassen of de wilde aardappelen zijn een stuk diverser. Deze zijn enerzijds te onderscheiden door de kleur van de schelp. Het kan variëren van lichtgeel tot rood en geel gevlekt tot zwart en paars. De vleeskleur van de aardappel en de vorm van de knollen kunnen natuurlijk net zo verschillend zijn. En hoe verschillend ze er ook uitzien, ze smaken net zo verschillend. Alles is er tussen scherp, aards-scherp, sterk, zoet, boterachtig, nootachtig en bloemig. Iedereen heeft ook zijn eigen voorkeuren als het gaat om de smaak van de aardappel. Er zijn soorten die de een erg lekker vindt en de ander bijvoorbeeld helemaal niet.
Waarom is het zo belangrijk voor u om de diversiteit aan aardappelen te behouden?
Het is belangrijk dat er een ras is dat toegankelijk is voor de consument en dat er verschillende vormen, kleuren en smaaknuances zijn. Als u wereldwijd een universeel ras heeft, dan kan de dealer kopen waar het ras het goedkoopst is. Maar als je rassen hebt die veelzijdiger zijn, ben je als boer niet zo inwisselbaar. Aardappelen zijn ook vaak besmet met schadelijke organismen. Virussen, bacteriën en schimmels kunnen allemaal voorkomen dat stammen gedijen. Om dit tegen te gaan werkt de moderne veredeling met resistenties. Verontreinigende stoffen en schadelijke organismen kunnen echter altijd opnieuw ontstaan. Heb je daarentegen een grote variëteit aan rassen, dan is de kans groter dat er door toeval resistentie ontstaat.
Over fokken gesproken, hoe werkt het eigenlijk?
Naast vegetatieve voortplanting is er seksuele voortplanting. Als de aardappel bloeit, kan ik het stuifmeel van een andere soort naar deze plant brengen en komt er een aardappelbes uit. De bes en zijn kleine zaadjes die ik uitdroog, zijn de sleutel tot groei. Elk zaadje kan een nieuwe variëteit worden. Hoewel deze aan elkaar verwant zijn, zijn ze genetisch verschillend. De taak van de fokkerij is om te selecteren, afhankelijk van wat voor wensen ik heb. Met ons in de biologische landbouw willen we een ras dat zichzelf kan laten gelden door sneller en krachtiger te groeien dan de wilde kruiden. Ook met minder mest en alleen met organische mest moet het goed groeien en indien mogelijk enige weerstand hebben. Het moet natuurlijk ook lekker smaken, want daar gaat het uiteindelijk om.
Elke hobbytuinier kan dat ook: neem hiervoor een bes en laat deze rijpen tot hij een beetje zacht is. De zaden worden dan uit de bessen gewassen en deze kunnen in het volgende voorjaar worden toegepast.
Welke soorten rassen kunnen we in de toekomst van u verwachten?
Ik kan het nooit met zekerheid zeggen, want de natuur heeft zijn eigen regels. Op dit moment fokken we op een diepgeel ras. Het is nog maar een beetje aan het rijpen, maar ik ben benieuwd hoe het smaakt. Ook onze smaken zijn relatief nieuw. Dit zijn de Heidemarie, de Rote Emmalie en de Blaue Anneliese. Ik laat me graag verrassen door de natuur. Veel soorten zijn zo verschillend van smaak. Naast de gewone aardappelsoort, Solanum tuberosum, zo zijn er ook andere soorten aardappelen Solanum phureja. De aardappelrassen van dit type, zoals. B. de Mayan Twilightˈ of de Mayan Goldˈ smaken licht zoet. Qua smaak kun je nog veel ontwikkelen met de aardappelrassen, die dan later op de markt kunnen komen. Ik heb er zelf nog steeds zin in.
Maar vertel ons nu: wat zijn de meest populaire variëteiten van de Duitsers?
Zoals al jaren het geval is "Linda". Dit is een wasachtige, geelvlezige variëteit. Dan is er de roodhuidige Lauraˈ, die erg populair is. Er is de ˈAnnabelleˈ, een vroege, nieuwere variëteit die ook al vroeg zijn aroma heeft. De ˈAgriaˈ is diepgeel en wordt vaak gebruikt voor frites. In het bloemige assortiment hebben we bijvoorbeeld de Gundaˈ, ook een nieuwer ras. Er is ook de ˈAdrettaˈ, die uit Duitsland komt en een wat ouder ras is met een sterk aroma.
Heb je een persoonlijke favoriet?
De Blauwe Anneliese. Het is diepblauw, wasachtig en lekker vettig, waardoor het ook nog eens een lekker aroma heeft.
Ervan uitgaande dat ik een zeer ongebruikelijke en exotische variëteit wil, welke zou u aanbevelen?
Weer de Blauwe Annelieseˈ of de Heiderotˈ, ze hebben allebei prachtig gekleurd vlees.
Een nieuwer ras is bijvoorbeeld Nemoˈ. Met zijn rood-gele gevlekte schelp doet hij enigszins denken aan een anemoonvis. Hij is bloemig en vrij fruitig en komt van een Nederlandse kweker.
Ik vermoed nu dat niet elk ras even goed gedijt in de moestuin. Welke variëteiten zou je onze lezers aanraden voor thuiskweek in de tuin?
Absoluut de ˈLindaˈ, want die groeit overal in Duitsland en kan ook wat droogte verdragen. De "Heiderot" en de "Blauwe Anneliese" zijn zeer robuust in hun teelt. De twee rijpen wat later, dus ze zijn niet per se geschikt als nieuwe aardappelen, maar zijn daarna heerlijk in de bewaring. Ze kunnen ook overal in Duitsland worden gekweekt.
Nu neem ik nog een kans om met zo'n aardappelprofessional te praten: waar moet een hobbytuinier op letten bij het telen van aardappelen?
Het is belangrijk om robuuste rassen te kiezen die het jaar erop weer kunnen worden gekweekt en niet meteen nieuwe zaailingen hoeven te kopen. Bij het kweken is het handig om een vroeg en een laat ras te hebben. Zo heb je vroeg iets te eten en kun je de latere beter bewaren. Een vroege variëteit zou bijvoorbeeld de Annabelleˈ zijn. Naar de opslag je kunt soms de koelkast gebruiken als je geen koude kelder hebt. Het is alleen belangrijk dat de aardappelen in het donker worden bewaard, anders worden ze groen door zonlicht of lamplicht. Je kunt ook iets specifiekers proberen, zoals de fingerling-variëteiten. Daar hebben we de ˈLa Ratteˈ of de Angeliter Tannenzapfenˈ, de ˈRosa Tannenzapfenˈ en de Bamberger Krumbeereˈ. Dit zijn rassen die door hun vorm en grootte wat moeilijker te oogsten zijn, maar je kunt het wel met de hand doen. Maar qua smaak zijn ze erg interessant.
Tot slot heb ik nog een laatste vraag: je hele baan draait om de aardappel. Hoe ziet je eigen tuin er daar uit? Verbouwt u daar ook aardappelen?
In onze tuin hebben we meer fruitbomen en ander fruit, frambozen en een paar aardbeien die ik niet op het veld heb. Maar voor mij zijn de velden eigenlijk mijn tuin.
Wilt u meer weten over de variëteit aan aardappelrassen, dan kunt u hier het beste een kijkje nemen op de binnenplaats Familie Ellenberg Verleden.