Niet alle aardappelen zijn hetzelfde: de populaire knol biedt een grote variëteit en bijna geen andere plaats heeft er zoveel als de boerderij van Ellenbergs.
Karsten Ellenberg is een gepassioneerde aardappelteler. Op zijn boerderij in Barum teelt hij een grote diversiteit aan rassen. Daar legt hij zich toe op het behoud van oude rassen en kweekt hij ook zijn eigen rassen, die in tegenstelling tot de supermarktaardappelen verschillende eigenschappen hebben. In een interview vertelt hij over deze aardappelsoort, de meest populaire variëteit in Duitsland, en geeft hij tips om ze in je eigen tuin te kweken.
Aardappelen lijken de grote passie van u en uw gezin te zijn. Hoe is dat gebeurt?
Ik ben opgegroeid met aardappelen. Mijn vader teelde aardappelen, en mijn grootouders voor hem. Aardappelen zijn altijd geweldig geweest, zowel voor de landbouw als voor ons gezin. Over het algemeen zijn ze gemakkelijk te kweken en een hoge opbrengst, gemakkelijk op te slaan en er was altijd wat geld te verdienen. En ze smaken sowieso goed.
Wanneer is het zover gekomen dat je je toelegde op bijzondere aardappelrassen?
In 1990 schakelden we over op biologische landbouw en eind jaren 90 begon ik oude te maken aardappelrassen verzamelen. We zagen dat mensen de rassen gewoon kruisten. Dus zijn we zelf een beetje gaan fokken. Dat was helemaal fascinerend. Zoiets als blauwe aardappelen was mij als boer totaal onbekend. En net zoals de verschillende soorten er anders uitzien, zijn ze natuurlijk ook verschillend van smaak. Vervolgens hebben we het ras aardappelen ontwikkeld.
Je hebt nu een enorme variëteit aan verschillende soorten aardappelen. Hoeveel zijn het er precies?
We hebben zo'n 150 rassen, waarvan er jaarlijks zo'n 35-40 rassen worden geteeld voor distributie. De rest wordt alleen gebruikt voor fokken en observatie en in het archief geplaatst voor toekomstig gebruik. We zijn dus praktisch onafhankelijk.
Natuurlijk wisselen we ook informatie uit met genenbanken, bijvoorbeeld met de aardappelgenenbank in Groß Lüsewitz bij Rostock. Ik heb ook contact met Edinburgh, met de aardappelgenenbank daar. Dit is een van de grootste van Europa. Ik heb ook contact met 's werelds grootste aardappelgenenbank in Lima, Peru. Ze hebben zeer interessante variëteiten. Dus daar houdt de variatie niet op.
Wat zijn de verschillen tussen de rassen bij zo'n grote variëteit?
De Europese variëteiten of de variëteiten die zo gangbaar zijn in de handel, verschillen slechts in geringe mate.
De oudere rassen of de wilde aardappelen zijn een stuk diverser. Deze zijn enerzijds te onderscheiden door de kleur van de schelp. Het kan variëren van lichtgeel tot roodgeel gevlekt tot zwartpaars. Natuurlijk kunnen de vleeskleur van de aardappel en de vorm van de knollen net zo verschillend zijn. En ze smaken net zo anders als ze eruitzien. Alles is inbegrepen tussen scherp, aards-scherp, sterk, zoet, boterachtig, nootachtig en bloemig. Ook heeft elke persoon zijn eigen voorkeuren in de smaak van de aardappel. Er zijn soorten die de een erg lekker vindt en de ander bijvoorbeeld helemaal niet.
Waarom is het zo belangrijk voor u om de aardappeldiversiteit te behouden?
Belangrijk is dat er een variëteit is die toegankelijk is voor de consument en dat er verschillende vormen, kleuren en smaaknuances zijn. Als u wereldwijd een universeel ras heeft, kan de winkelier kopen waar het ras het goedkoopst is. Maar als je rassen hebt die veelzijdiger zijn, ben je als boer niet zo inwisselbaar. Daarnaast zijn aardappelen vaak besmet met schadelijke organismen. Virussen, bacteriën en schimmels kunnen er allemaal voor zorgen dat stammen falen. Om dit tegen te gaan, wordt in de moderne fokkerij resistentie gebruikt. Vervuilende stoffen en schadelijke organismen kunnen echter altijd weer de kop opsteken. Aan de andere kant, als je een grote variëteit aan rassen hebt, is de kans groter dat resistentie bij toeval ontstaat.
Over fokken gesproken, hoe werkt het eigenlijk?
Naast vegetatieve voortplanting is er seksuele voortplanting. Als de aardappel bloeit, kan ik het stuifmeel van een ander ras naar deze plant brengen en ontstaat er een aardappelbes. De bes en zijn kleine zaden, die ik droog, zijn de sleutel tot de teelt. Elk zaadje kan een nieuwe variëteit worden. Hoewel ze aan elkaar verwant zijn, zijn ze genetisch verschillend. De taak van de fokkerij is om te selecteren, afhankelijk van wat mijn wensen zijn. Met ons in de biologische teelt willen we een ras dat zijn mannetje kan staan door sneller en krachtiger te groeien dan de wilde kruiden. Ook met minder mest en alleen met organische mest moet hij goed groeien en zo min mogelijk weerstanden hebben. Het moet natuurlijk ook lekker smaken, want daar gaat het uiteindelijk om.
Elke hobbytuinier kan het ook: neem een bes en laat deze rijpen tot hij een beetje zacht is. De zaden worden dan uit de bessen gewassen en kunnen volgend voorjaar worden geplant.
Wat voor rassen kunnen we in de toekomst van je verwachten?
Ik kan het nooit met zekerheid zeggen, want de natuur heeft zijn eigen regels. Op dit moment fokken we op een diepgeel ras. Het is nog een beetje aan het rijpen, maar ik ben benieuwd hoe het smaakt. Ook onze smaken zijn relatief nieuw. Dit zijn Heidemarie, Rote Emmalie en Blaue Anneliese. Ik laat me graag verrassen door de natuur. Veel soorten zijn zo verschillend van smaak. Naast de standaard aardappelsoort, Solanum tuberosum, zo zijn er ook andere soorten aardappelen Solanumhureja. De aardappelrassen van dit type, zoals. B. de "Mayan Twilight" of de "Mayan Gold" smaken licht zoet. Qua smaak kun je nog veel ontwikkelen met de aardappelrassen, die dan later op de markt kunnen komen. Daar ben ik zelf ook nog benieuwd naar.
Maar vertel me nu: wat zijn de meest populaire variëteiten onder Duitsers?
Zoals al vele jaren het geval is, is dit de ˈLindaˈ. Dit is een wasachtige, geelvlezige variëteit. Dan is er de roodhuidige ˈLauraˈ, die erg populair is. Er is de ˈAnnabelleˈ, een vroege, nieuwere variëteit die ook al vroeg zijn aroma heeft. De ˈAgriaˈ is diepgeel en wordt vaak gebruikt voor friet. In het bloemige assortiment hebben we bijvoorbeeld de ˈGundaˈ, die ook een nieuwer ras is. Er is ook de ˈAdrettaˈ, die uit Duitsland komt en een wat ouder ras is met een sterk aroma.
Heb je een persoonlijke favoriet?
De Blauwe Annelieseˈ. Het is diepblauw, wasachtig en mooi vettig, waardoor het ook nog eens een lekker aroma heeft.
Ervan uitgaande dat ik iets heel bijzonders en exotisch wil, welke zou je aanraden?
Weer de ˈBlaue Annelieseˈ of de ˈHeiderotˈ, ze hebben allebei mooi gekleurd vruchtvlees.
Een nieuwer ras is bijvoorbeeld ˈNemoˈ. Met zijn rode en gele schaal doet hij een beetje denken aan een anemoonvis. Het is melig en vrij fruitig en komt van een Nederlandse kweker.
Ik vermoed nu dat niet elk ras even goed gedijt in de moestuin. Welke soorten zou je onze lezers aanraden om in hun eigen tuin te kweken?
Absoluut de ˈLindaˈ, want die groeit overal in Duitsland en verdraagt ook een beetje droogte. De ˈHeiderotˈ en de ˈBlaue Annelieseˈ zijn zeer robuust in de teelt. Beiden rijpen iets later, dus als vroege aardappel zijn ze niet per se geschikt, maar daarna in het magazijn zijn ze heerlijk. Het kan ook overal in Duitsland worden gekweekt.
Nu grijp ik de kans om weer met een aardappelprofessional te praten: waar moet een hobbytuinier aan denken bij het telen van aardappelen?
Het is belangrijk om winterharde soorten te kiezen die je het jaar erna opnieuw kunt planten en niet meteen nieuwe zaailingen hoeft te kopen. In de teelt is het handig om een vroeg en een laat ras te hebben. Zo heb je vroeg wat te eten en kan je de laten beter bewaren. Een vroege variëteit zou bijvoorbeeld de ˈAnnabelleˈ zijn. Naar de opslag je kunt soms de koelkast gebruiken als je geen koude kelder hebt. Het is alleen belangrijk dat de aardappelen in het donker worden bewaard, anders worden ze groen door zonlicht of lamplicht. Je kunt ook meer gespecialiseerde variëteiten proberen, zoals de fingerling-variëteiten. Daar hebben we de ˈLa Ratteˈ of de ˈAngeliter Pine Coneˈ, de ˈRosa Pine Coneˈ en de ˈBamberger Krumbeereˈ. Dit zijn rassen die door hun vorm en grootte wat moeilijker te oogsten zijn, maar je kunt het wel met de hand doen. Qua smaak zijn ze erg interessant.
Om af te sluiten heb ik nog een laatste vraag: je hele baan draait om aardappelen. Hoe ziet uw privétuin eruit? Verbouwt u daar ook aardappelen?
In onze tuin hebben we meer fruitbomen en ander fruit, frambozen en een paar aardbeien die ik niet op het veld heb. Maar voor mij zijn de velden eigenlijk mijn tuin.
Als je meer wilt weten over de variëteit aan aardappelrassen, kun je het beste hier op de boerderij kijken Familie Ellenberg Verleden.