Identificeer rupsen: 18 inheemse rupsensoorten

Zo verschillend als de individuele vlinders eruit zien, zo zijn hun rupsen. Van groen tot zwart tot felgekleurd, van glad tot stekelig tot harig, alles is inbegrepen. Met behulp van het volgende artikel kun je gemakkelijk enkele rupsen identificeren.

Rupsen bepalen op kleur

Helaas kun je over de volwassen vlinder nauwelijks conclusies trekken uit het uiterlijk van de rups. In de regel zien de larvale stadia er totaal anders uit dan de motten. Als ze geen onderscheidende kenmerken hebben, zijn ze moeilijk te bepalen. Als je echter kijkt naar de voederplant, waarop de rups zich voedt, naast de kleur en beharing, kom je vaak een goede stap dichter bij de oplossing van het raadsel.

Bescherming tegen roofdieren

Over het algemeen hebben de rupsen twee verschillende tactieken om zichzelf te beschermen tegen hun vijanden. Terwijl sommigen proberen de aandacht niet te trekken, vertrouwen anderen op afschrikking.

Goed gecamoufleerde rupsensoorten

Sommige soorten rupsen camoufleren zichzelf door de kleur en het patroon van hun voedergewassen over te nemen.

Groene rupsen

Groenachtig gekleurde vlinderrupsen passen perfect bij het blad en zijn daarom niet zo gemakkelijk te herkennen. De inheemse soorten groene rupsen zijn onder meer:

Avondpauwvlinder (Smerinthus ocellata)

• Nachtvlinder uit de familie van de hawkmoth (Sphingidae)
• maximale lichaamslengte: tot 80 mm
• Rupsseizoen: meestal één generatie van juni tot september, zelden twee generaties
• Voedsel: wilgen, populieren, berken, appelbomen
• Basiskleur: blauwgroen, zelden geelgroen met gele zijstrepen schuin naar boven van onderen
• bijzondere kenmerken: fijne witte stippen over het hele lichaam, lichtblauwe anaalhoorn
• Beharing: nee

Kleine Vorstworm (Operoftera brumata)

• Vlinder uit de familie Spanner (Geometridae)
• maximale lichaamslengte: tot 25 mm
• Caterpillar seizoen: één generatie tussen maart en juni
• Waardplanten: fruitbomen, eik, beuk, esdoorn
• speciale kenmerken: heb maar één paar buikvoeten
• Rupsen in een fijn web tussen de bladeren
• Beharing: nee

Dambordvlinder (Melanargia galathea)

• Vlinders uit de onderfamilie van de oogvlinders (Nymphalidae)
• maximale lichaamslengte: 28 mm
• Rupsseizoen: juli / augustus
• Voedsel: grassen zoals zwenkgras en bluegrass
• bijzondere eigenschappen: groene of geelbruine kleur, lichtbruine schuimkraag
• Beharing: dichte maar zeer korte haren

Duivenstaart (Macroglossum stellatarum)

• Nachtvlinder uit de familie van de hawkmoth (Sphingidae)
• maximale lichaamslengte: 40 tot 50 mm
• Waardplanten: bij voorkeur walstro (Galium) zoals weide walstro
• lichtgroen met twee witachtige lijnen van kop tot buik, zwarte stippen op regelmatige afstanden
• bijzondere kenmerken: blauwachtige anaalhoorn met gele punt, rode buik en borstpoten
• Beharing: nee

Tip: Nachtvlinderrupsen uit de familie van de nachtvlinders hebben een opvallende steek op hun buik: een zogenaamde anale hoorn.

Zwavelvlinder (Gonepteryx rhamni)

• Vlinders uit de familie van de wittevlieg (Pieridae)
• Lichaamslengte: ongeveer 30 mm
• Rupsseizoen: meestal één generatie (juni/juli), soms meerdere (tot oktober)
• Waardplanten: duindoorn en duindoorn
• Basiskleur: mat groen
• bijzondere eigenschappen: witte verticale strepen boven de benen
• Beharing: nee

Bruine rupsensoort

Niet alleen groen, maar ook bruin is een perfecte camouflagekleur in de natuur. Deze rupsen herkennen in de tuin of het bos is niet zo eenvoudig. Omdat ze niet bewegen, zien ze eruit als een verdroogd twijgje of zien ze eruit als bladeren.

Breedvleugelige bendeuil (Noctua komt)

• Nachtvlinder uit de familie van de uilvlinder (Noctuidae)
• maximale lichaamslengte: 60 mm
• Caterpillar seizoen: één generatie tussen herfst en half mei
• Waardplant: diverse bloemen en kruiden, bessenstruiken, zure kersen
• Kleur: roodachtig grijs tot groenachtig bruin
• bijzondere kenmerken: grote donkerbruine driehoekige vlekken op zij- en achterkant
• Beharing: nee

Beukentandmot (Stauropus fagi)

• Nachtvlinder uit de familie tandmot (Notodontidae)
• maximale lengte: 60 mm
• Caterpillar seizoen: 2 generaties (april/mei en juni/augustus)
• Waardplanten: beuk, Engelse eik, meidoorn, kornoelje en veldesdoorn
• bijzondere kenmerken: voorbenen sterk langwerpig, achterste segmenten versmolten als schubben
• gedraag je als oer-minidraken
• Beharing: geen

Meidoornuil (Allophyes oxyacanthae)

• Vlinder uit de familie van de uilvlinders (Noctuidae)
• maximale lichaamslengte: 50 tot 60 mm
• Caterpillar seizoen: één generatie in juli/augustus
• Voedergewassen: sleedoorns, meidoorn
• Basiskleur: diverse bruin-grijze tinten met veel donkere lijnen
• bijzondere kenmerken: kleine zwartbruine wratjes op de rug
• Beharing: slechts een paar korte haren

Afschrikkende gekleurde rupsen

De tweede manier om te voorkomen dat je wordt opgegeten, zijn vooral opvallende kleuren. Met deze signaalkleuren laten ze hun roofdieren zien dat ze giftig zijn. Terwijl sommige soorten rupsen in staat zijn zelf een gif te produceren, nemen anderen het op via hun voedergewassen.

Rupsen met zwartgele kleuring

De combinatie van zwart en geel bootst vaak het uiterlijk na van andere insecten zoals wespen, die alleen op het menu van enkele vogelsoorten voorkomen. Anders heeft de gele kleur een signalerend effect dat suggereert dat de potentiële maaltijd giftig is.

Grote koolwitte vlinder (Pieris brassicae)

• Vlinders uit de familie van de wittevlieg (Pieridae)
• maximale lengte: 40 mm
• Rupsseizoen: twee tot drie generaties van maart tot oktober
• Voedergewassen: koolsoorten en kruisbloemige planten
• Kleur: geelgroen en zwart gevlekt
• giftige zwavelverbindingen uit voedsel opslaan
• bijzondere kenmerken: jonge rupsen meestal gezellig in groepen
• Haar: fijne witte haren (relatief kort)

Jacobskruidbeer (Tyria jacobaeae)

• Nachtvlinder uit de onderfamilie van de berenmot (Arctiinae)
• maximale lichaamslengte: 30 mm
• Waardplanten: Jacobskruiskruid
• slaat giftige alkaloïden uit voedsel op in het lichaam
• bijzondere kenmerken: opvallend geelzwart geringd lijf
• Beharing: enkele lange witte en korte zwarte haren

Kleine schildpad (Aglais urticae)

• Vlinder van de nobele vlinderfamilie (Nymphalidae)
• maximale lichaamslengte: 30 mm
• Rupsseizoen: 2 tot 3 generaties (juni tot oktober)
• Waardplanten: voornamelijk brandnetels
• Basiskleur: zwart met twee onderbroken gele zijlijnen
• Bijzonderheden: duidelijk gescheiden zwarte kop bij jonge rupsen, vormen webben
• Beharing: stekels aan de zijkanten en achterkant

Maanvlek of maanvogel (Phalera bucephala)

• Nachtvlinder uit de familie tandmot (Notodontidae)
• maximale lichaamslengte: 60 mm
• Rupsseizoen: juli tot augustus
• Voedergewassen: veel verschillende soorten bomen en struiken
• Kleur: zwart met oranjegele horizontale strepen en geelwitte verticale strepen
• bijzondere kenmerken: zwarte kop met gele V
• Beharing: fijne, witte haren

Zes-spot ram (Zygaena filipendulae)

• Nachtvlinder van de ramfamilie (Zygaenidae)
• maximale lengte: 22 mm
• Rupsseizoen: één generatie tussen augustus en oktober
• Voedergewassen: Klaver van hoorn, Kronwicken
• Uiterlijk: groengele basiskleur met een dubbele rij zwarte vlekken
• speciale kenmerken: zwartkopcapsule
• Beharing: fijne, korte haren

Meer opvallend gekleurde rupsen

Middelwijn Havik (Deilephila elpenor)

• Nachtvlinder uit de familie van de hawkmoth (Sphingidae)
• maximale lengte: 50 tot 80 mm
• Rupsseizoen: één generatie (juni tot augustus)
• Waardplant: balsem, wilgenroosje, fuchsia's, Teunisbloem
• Kleur: aanvankelijk groenachtig, later bruinachtig tot bijna zwart
• Bijzonderheden: twee opvallende oogvlekken aan weerszijden van het buiksegment (imitatie van een slang)
• Beharing: nee

Zwaluwstaart (Papilio machaon)

• Vlinder uit de familie van de ridderlijke vlinders (Papilionidae)
• maximale lichaamslengte: 45 mm
• Rupsseizoen: 1 tot 3 generaties (mei tot augustus)
• Waardplanten: Schermbloemen zoals dille, venkel en wortelen
• bijzondere kenmerken: mintgroene basiskleur, zwart en geel gevlekte strepen
• Beharing: geen

Opmerking: Bij gevaar geven de rupsen van de zwaluwstaart een geur af die roofdieren en mieren verdrijft.

Wolfsmelkbuizerd (Hyles euphorbiae)

• Nachtvlinder uit de familie van de hawkmoth (Sphingidae)
• maximale lengte: 70 tot 80 mm
• Caterpillar-tijd: een generatie van
• Voedergewassen: cipres milkweed
• Rupsen drinken het giftige sap van de plant
• Uiterlijk: zeer variabel, maar altijd zwart met rode, witte en gele vlakken
• bijzondere kenmerken: hoofd, benen en anaalhoorn zijn altijd rood gekleurd
• Beharing: geen

Zeer harige rupsensoort

De rupsen van sommige soorten vlinders hebben een heel andere tactiek om zichzelf te beschermen tegen roofdieren. Je hebt prikkend haar. Deze brandharen zijn voorzien van weerhaken of een werkzame stof die bij aanraking een prikkend gevoel geeft, zoals we dat kennen van bijvoorbeeld brandnetels.

Zigeunermot (Lymantria dispar)

• maximale lichaamslengte: 40 tot 70 mm
• Rupsseizoen: één generatie (april tot juni)
• Uiterlijk: grijs tot grijsgeel, fijn gestippeld
• Bijzondere kenmerken: blauwe wratten in twee rijen in het nekgebied, rode wratten tot aan de buik
• Waardplanten: beuken, eiken, kastanjes, fruitbomen

Eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea)

• maximale lengte: tot 40 mm
• Rupsseizoen: begin mei tot juni
• Uiterlijk: blauwachtig zwart, soms bruin van kleur met heel lang wit haar
• Waardplant: alle soorten eik
• Jonge rupsen vormen webben in vorken van takken en op stammen

Veel Gestelde Vragen